Sava – životna arterija Sremske Mitrovice, dar prirode ali i večita pretnja. Kroz istoriju, ovaj grad na raskrsnici puteva i epoha, više puta je stajao licem u lice s njenim nabujalim tokovima. Svaka velika voda ostavila je svoj trag – u pamćenju ljudi, na fasadama zgrada, u planovima buduće gradnje. Od akvadukata rimskog Sirmijuma do nasipa iz 20. veka, od svetaca zaštitnika do džakova sa peskom – Mitrovica je grad koji je naučio da živi sa rekom i da se brani od nje. Upravo te borbe sa Savom, posebno one iz 1932, 1974. i 2014. godine, ne samo da su menjale izgled grada, već su oblikovale i njegov duh. A jedanaest godina nakon poslednje velike opasnosti, vreme je da se podsetimo: kada su sve bile poplave – i kako su ih Mitrovčani, svaki put, pobedili.
SREMSKA MITROVICA – Zahvaljujući strateškom položaju na nekada najvažnijem saobraćajnom pravcu bivše Jugoslavije – putu „Bratstvo i jedinstvo“ – Sremska Mitrovica je nakon Drugog svetskog rata doživela snažan urbanistički i privredni zamah. Grad je u svega četiri decenije utrostručio broj stanovnika – sa oko 13.000 posleratnih duša do gotovo 40.000 početkom devedesetih godina.
U tom periodu izgrađeni su brojni objekti industrije, obrazovanja, zdravstva i javne uprave, a nastala su i nova stambena naselja. Među najvažnijim infrastrukturnim projektima bili su savremeni savski nasip i dva mosta koja spajaju Srem i Mačvu – drumski i pešački. Drumski most, otvoren 19. novembra 1977. godine, zamenio je dotadašnji pontonski most iz 1951. godine, koji je imao samo jednu kolovoznu traku. Pešački most Svetog Irineja, otvoren 1994. godine, sa rasponom od 262,5 metara, povezuje centar Sremske i Mačvanske Mitrovice.
Grad kroz šetnju: od Kamenite ćuprije do svetitelja protiv poplava
Priču o prošlosti i sadašnjosti Mitrovice najbolje je započeti šetnjom kroz njene ulice. Kamenita ćuprija, nekadašnji ulaz u grad, i danas stoji na istom mestu kao i 1873. godine. Od nje se pruža dijagonalna Kuzminska ulica, koja se preko Pivarske i ulice Vuka Karadžića nastavlja ka Žitnoj pijaci. Ta saobraćajnica prati trasu jedne od najstarijih gradskih ulica.
Na ulazu u Kuzminsku ulicu, kod današnje NIS pumpe, nalaze se ostaci spomenika svetom Janu Nepomuku – zaštitniku gradova uz velike reke i svetitelju kome se vernici obraćaju u vreme poplava. Iako rimokatolički svetac, uživa poštovanje među pripadnicima svih hrišćanskih crkava. Njegov najpoznatiji kip nalazi se na Karlovom mostu u Pragu.
Sremska Mitrovica je imala dve velike poplave, 1932. i 1974. godine .
Da je i ranije Sirmium imao problema sa poplavama i podvodnom vodama, pokazalo se i na osnovu Austrijske karte iz 1780. godine, gde se uočavaju stubovi sirmijumskog akvadukta. Oni su bili u izvanrednom stanju očuvanosti sve do početka XX veka, kada su odlukomgradskih vlasti uništeni dinamitom, kako bi se dopunile zalihe materijala za izgradnju savskog nasipa.
1974. godine Sava kod Sremske Mitrovice zaustavila se na 800 centimetara i poplavila mitrovačke ulice. Na mestu gde je nekad bio Kej Đure Salaja (danas Ribarska obala) izgrađen je nasip 1976. godine po projektu arhitekte Dušana Janaća i Manojla Medana. Dužinom od 11 kilometara nasip se proteže od „Drvnog kombinata“ pa sve do industrijske zone, dok je betonski deo sa stepeništem dug 4 kilometra, a sa stazama širok 15 metara. Zahvaljujući između ostalog i tom nasipu naš grad je uspeo da se odbrani od poplava maja 2014. godine, kada je vodostaj reke Save dostigao do tada nezabeleženih 869. centimetara. Odbrana je počela u proleće i trajala 55 dana, a najteže je bilo sredinom maja kada je Sava oborila sve dotadašnje rekorde.
Borba sa poplavama: od pontona do savremene obaloutvrde
Sremska Mitrovica pamti dve velike poplave – 1932. i 1974. godine. Upravo ta druga, iz 1974, pokrenula je izgradnju snažnijeg nasipa, nakon što se nivo Save zaustavio na 800 centimetara i poplavio delove grada.
Na mestu današnje Ribarske obale, tadašnjeg keja Đure Salaja, 1976. godine započeta je izgradnja nasipa po projektu arhitekte Dušana Janaća i inženjera Manojla Medana. Nasip se proteže u dužini od 11 kilometara – od nekadašnjeg Drvnog kombinata do industrijske zone. Njegov betonski deo, sa stepeništem i šetalištem, dug je 4 kilometra, a širok 15 metara. Ova obaloutvrda bila je ključna u odbrani grada tokom katastrofalnih poplava u maju 2014. godine, kada je nivo Save dostigao rekordnih 869 centimetara. Odbrana je trajala čak 55 dana.
Poplave 2014. godine
17. maja pre deset godina u večernjim satima nivo reke Save kod Sremske Mitrovice dostigao je nikada zabeleženih 869 santimetara. Ubrzo je počela je evakuacija stanovništva iz dela samog grada uz reku, ali i iz Laćarka. Sve češće se moglo čuti pitanje koje su ljudi jedni drugima upućivali, DA LI ĆE SE SAVA IZLITI? Trebalo je pobediti reku, prirodu.
Na veliku sreću, a zahvaljujući svim velikim i malim herojima, svima onima koji su punili hiljade i hiljade džakova, prikupljali namirnice, vodu, odeću, zahvaljujući svima njima, a pre svega Mitrovčanima priroda nije pobeđena, ali je ukroćena. Mitrovica je bezbedna.Sutra se navršava tačno deset godina od epske borbe na nasipu u Sremskoj Mitrovici, kada je više hiljada građana zajedno sa nadležnim službama odlučno stalo u odbranu grada od nadolazećih voda reke Save. U toj borbi, 1,1 milion džakova sa peskom postavljenih duž keja postali su simbol hrabrosti, solidarnosti i odlučnosti stanovnika Sremske Mitrovice.
Danas – mirno na obali Save
Danas Sremska Mitrovica mirno leži na obali Save, udaljena svega 80-ak kilometara zapadno od Beograda. U njenom tkivu i dalje se nalaze slikovita zdanja iz XVIII i XIX veka, ali više nema ukletih bara, močvara, niti redovnih poplava. Sava je ukroćena, a njena uređena, šljunkovita plaža smatra se jednom od najlepših u Srbiji.
Današnji lik grada oblikovan je graditeljskim nasleđem brojnih epoha, ali njegov najvredniji istorijski dragulj ostaje – Sirmijum. Nekadašnja rezidencija rimskih imperatora, čije iskopine i dalje svedoče o veličanstvenoj prošlosti, predstavlja temelje na kojima su nicale sve kasnije urbane celine ovog grada.
